「鐵總」又要調價 鐵路專家：漲幅過高不合理

V? tr? h?c (ti?ng Anh: cosmology, ti?ng Hy L?p: κοσμολογ?α) là khoa h?c nghiên c?u t?ng th? v? v? tr?, bao g?m các nghiên c?u v? s? hình thành, ti?n hóa và t??ng lai c?a v? tr?. V? tr? h?c v?t ly là s? nghiên c?u khoa h?c v? ngu?n g?c v? tr?, các ??ng l?c h?c, các c?u trúc l?n, và s? ph?n t?i h?n, c?ng nh? các ??nh lu?t khoa h?c mà chi ph?i các l?nh v?c ?ó.

L?ch s? nghiên c?u v? tr?

Bài chi ti?t: L?ch s? thiên v?n h?c

• Th?i k? s? khai
• Th?i c? ??i:
  • Démocrite
  • Aristote
  • Thuy?t ??a tam
• Th?i c?n ??i
  • Thuy?t nh?t tam
• V? tr? h?c hi?n ??i
  • Thuy?t t??ng ??i c?a Albert Einstein
  • Gi? thuy?t v? V? N? L?n và k?t thúc c?a v? tr?

S? hình thành c?a v? tr?

V? tr? ???c coi là hình thành t? m?t V? n? L?n (Bigbang), cách ?ay ch?ng 13.8 t? n?m. V? N? L?n là kh?i ?i?m c?a t?t c?, tr??c ?ó kh?ng có th?i gian và kh?ng gian. Do ?ó, dù nguyên nhan c?a v? n? l?n là gì thì ?i?u ?ó c?ng kh?ng quan tr?ng vì nó kh?ng có kh? n?ng ?nh h??ng ??n v? tr?.

M?t ph?n t? giay sau v? n? l?n, các h?t v?t ch?t ??u tiên ???c hình thành, nóng và s?i s?c. Sau ?ó, v? tr? ngu?i d?n, và hình thành các h?t electron, neutron, proton...Các h?t này k?t h?p v?i nhau t?o nên v?t ch?t, r?i co l?i thành nh?ng thiên hà, sao, hành tinh d??i tác ??ng c?a l?c h?p d?n. K? t? ?ó ??n nay, v? tr? v?n ?ang kh?ng ng?ng gi?n n? v?i m?t t?c ?? ch?m, nh?ng ?? l?n ?? ch?ng l?i l?c h?p d?n c?a chính nó.

T??ng lai c?a v? tr?

V? tr? ???c hình thành t? ?i?m kì d? c?a V? N? L?n (Kì d? là ?i?m mà t?i ?ó, ?? cong c?a th?i gian và kh?ng gian lên t?i v? h?n). S? ph?n c?a v? tr? có th? s? k?t thúc b?ng m?t V? Co L?n (The Big Crunch), n?u nh? t?c ?? gi?n n? kh?ng th? ch?ng ch?i l?i l?c h?p d?n c?a chính nó, ho?c c?ng có th? kh?ng bao gi? k?t thúc, n?u nh? nó gi?n n? ?? nhanh ?? kh?ng b? co l?i. T?n th?.

Liên k?t ngoài

• Cosmology (astronomy) t?i Encyclop?dia Britannica (ti?ng Anh)
• NASA/IPAC Extragalactic Database (NED) (NED-Distances)
• Cosmic Journey: A History of Scientific Cosmology L?u tr? ngày 21 tháng 10 n?m 2008 t?i Wayback Machine from the American Institute of Physics
• Introduction to Cosmology David Lyth's lectures from the ICTP Summer School in High Energy Physics and Cosmology
• The Sophia Centre The Sophia Centre for the Study of Cosmology in Culture, University of Wales Trinity Saint David
• Genesis cosmic chemistry module
• "The Universe's Shape", BBC Radio 4 discussion with Sir Martin Rees, Julian Barbour and Janna Levin (In Our Time, Feb. 7, 2002)